اجاره در لغت به معنای رهانیدن و به فریاد رسیدن است و در اصطلاح عقدی است که به موجب آن مستأجر در برابر مالی که به موجر می‌پردازد برای مدت معیّن، مالک منافع عین مستأجره می‌شود. قرارداد اجاره بر حسب عین مستأجره به دو نوع تقسیم می‌شود:

۱. اجاره اموال (اشیا و حیوان) که به آن اجاره اعیان نیز گفته می‌شود: عبارت است از اجاره‌ای که در آن عین مستأجره اشیایی مثل خانه، زمین، مزرعه، اتومبیل، هواپیما، کشتی، حیوان، درخت و سایر کالاهای سرمایه ای و مصرفی بادوام است.

۲. اجاره اشخاص که به آن اجاره اعمال نیز گفته می‌شود، عبارت است از اجاره‌ای که در آن عین مستأجره، نیروی کار (اجیر) می‌باشد و منفعت نیروی کار به مستأجر (کارفرما) تملیک می‌شود.

همچنین بر حسب تملیک یا عدم تملیک عین مستأجره در پایان مدت اجاره، اجاره به دو نوع اجاره عادی و اجاره بشرط تملیک قابل تقسیم است که در بازارهای مالی نیز تقسیم‌بندی نوع دوم بیشتر کاربرد دارد.

ارکان قرارداد اجاره به شرح زیر است:

۱. ایجاب و قبول: عقد اجاره مانند عقدهاى دیگر، به ایجاب و قبول نیاز دارد و با هر لفظى که بیان‌گر مقصود باشد، تحقّق پیدا مى‌کند. عقد اجاره از هر دو طرف، لازم است. بنابراین فقط به وسیله رضایت دو طرف یا یکی از اسباب فسخ، باطل می‌شود.

۲. طرفین عقد(متعاقدان): منظور از متعاقدین، طرفین اجاره است. از آن‌جا که اجاره از جمله عقود به شمار مى‌آید، طرفین عقد باید واجد شرایط صحت معامله باشند. و به تعبیر جامع‌تر، باید اهلیت داشته باشند و اهلیّت نیز با بلوغ، عقل، رشد و اختیار حاصل مى‌شود. بنابراین در متعاقدان یعنى موجر یا اجیر از یک سو، و مستأجر از سوى دیگر، بلوغ، عقل، اختیار و ممنوع نبودن از تصرف در مال خود شرط است.

۳. عوضان: عبارت است از منفعت عین مستأجره که از طرف موجر به مستأجر تملیک می‌شود و اجرت (اجاره‌بها) که از طرف مستأجر به موجر پرداخت می‌شود. معلوم، مباح و مملوک بودن، امکان استفاده از منفعت براى مستأجر، قدرت بر تحویل و امکان انتفاع از عین مستأجره با بقاى آن از جمله شرایط عین مستأجره است. همچنین از جمله شرایط اجاره‌بها می‌توان به معلوم و معین بودن و مشروعیت اجاره‌بها اشاره نمود که اجاره‌بها اعم از عین خارجی، منفعت، حق قابل انتقال، عمل و کلی فی‌الذمه می‌باشد.

با توجه به تعریف و شرایط اجاره می‌توان گفت اجاره:

۱. عقدی تملیکی است: در اثر آن منفعت به ملکیت مستأجر و اجاره‌بها به ملکیت موجر درمی‌آید.

۲. عقدی معوض است : در آن منفعت با اجاره‌بها معاوضه می‌شود. وجود عوض از ارکان عقد اجاره است و تملیک منفعت بدون عوض، اجاره نیست.

۳. عقدی موقت است: تملیک منافع برای مدت معین انجام می‌شود.

۴. عقدی لازم است: تا زمانی که مدت آن پایان نیافته، طرفین حق به هم زدن (فسخ) آن را ندارند مگر با رضایت همدیگر (اقاله) یا بروز یکی از عوامل فسخ اجاره.

* * مطالب این عنوان برگرفته از کتاب ابزارهای مالی اسلامی است که به اهتمام حجت الاسلام سید عباس موسویان نگارش شده و توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به چاپ رسیده است.

[۱]. حسن عمید، فرهنگ فارسی عمید: ۷۶.

[۲]. شرایع‌الاسلام: ۲/۱۷۹؛ تحریرالوسیله: ۱/۵۲۴؛ توضیح‌المسائل مراجع: ۲/۲۷۹؛ ماده ۴۶۶ ق.م.