بیع در لغت به معنای خرید و فروش[۱] و در اصطلاح فقهی به معنای تملیک مال در برابر عوض معلوم میباشد.[۲]
ارکان عقد بیع:
الف ـ ایجاب وقبول:
قرارداد بیع همانند سایر قراردادها نیاز به ایجاب و قبول دارد. منظور از ایجاب و قبول، الفاظ و عباراتى است که با گفتن آن، طرفین عقد، اراده خود را به انعقاد بیع اعلام مىدارند[۳]و به هر لفظى که دلالت بر تراضى طرفین عقد نماید کافى است.[۴]حتی اگر خرید و فروش بدون گفتن لفظى باشد و صرفاً با دادوستد کالا صورتپذیرد معامله صحیح است و به آن اصطلاحاً «معاطات» گفته مىشود که تمام خصوصیات و شرایط بیع را داراست.[۵]
ب ـ طرفین عقد (متبایعان)
در عقد بیع فروشنده را بایع و خریدار را مشترى مىگویند. شرایط طرفین عقد بیع عبارت است از:
۱. طرفین عقد باید اهلیت معامله را داشته باشند. به این معنا که بالغ و عاقل باشند، معامله را با اختیار خود انجام دهند، قصد معامله کرده باشند و به جهت سفیه بودن و ورشکسته بودن محجور نباشند و شرعاً و قانوناً حق تصرف در اموال خود را داشته باشند.[۶]
۲. طرفین عقد باید مالک آن چیزى باشند که به طرف مقابل مىدهند (بایع باید مالک مبیع و مشترى مالک ثمن باشد).[۷]
۳. ولىّ، قیّم و وکیل قانونى و شرعى طرفین عقد (اگر چه یک نفر وکیل از هر دو طرف عقد باشد) مىتوانند به جاى طرفین عقد، بیع کنند.[۸]
۴. اگر کسى با مال دیگری بیع کند عقد بیع فضولى بوده و صحت آن بستگى به اجازه مالک یا قائم مقام او خواهد داشت.[۹]
ج ـ عوضان
در عقد بیع چیزى که مورد معامله قرار مىگیرد مبیع یا مثمن و چیزى که در مقابل، از طرف مشترى به بایع پرداخت مىشود، ثمن نامیده مىشود. عوضان باید دارای شرایط زیر باشد:
۱. به اعتقاد مشهور فقها، مبیع باید عین باشد. چه عین خارجى و چه عین کلّى در ذمّه؛ پس منفعت و عمل و حق نمىتواند مورد معامله بیع واقع شوند.[۱۰] برخى از فقها چون امامخمینى (ره)، آیتالله مکارم شیرازى و مقام معظم رهبری فروش منافع را نیز صحیح میدانند.
۲. مالیت داشته باشد یعنى داراى ارزش عقلایى باشد.[۱۱]
۳. قابل تسلیم به مشترى باشد،اگر فروشنده بر تسلیم آن توانایى نداشت ولى مشترى قدرت گرفتن آن را داشته باشد بیع صحیح است.[۱۲]
۴. موجود باشد، این در صورتى است که مبیع، عین خارجى باشد. بنابراین فروش خانهاى که هنوز ساخته نشده است باطل است امّا اگر مبیع کلى در ذمّه باشد مىتواند هنگام عقد موجود نباشد و زمان تسلیم، فردى از افراد آن کلّى را تحویل مشترى بدهد. مثلاً شخصى ۱۰ تن از برنجهایى که در آینده تولید خواهد کرد را بفروشد صحیح است.[۱۳]
۵. مورد معامله باید معین باشد. لذا نمىتواند مرددّ بین دو یا چند چیز باشد.[۱۴]
۶. باید معلوم باشد. لذا بیع چیز مجهول صحیح نمىباشد. بنابراین مقدار جنس و وصف مبیع باید معلوم باشد تعیین مقدار مبیع به تناسب آن به وسیله وزن، پیمانه و شمردن صورت مىگیرد.[۱۵]
۷. استفاده از مبیع باید مشروعیت داشته باشد لذا فروش مشروبات الکلی و آلات قمار و امثال اینها باطل است.[۱۶]
* مطالب این عنوان برگرفته از کتاب فرهنگ اصلاحات فقهی و حقوقی معاملات است که به اهتمام حجت الاسلام سید عباس موسویان و جواد عبادی گردآوری شده و توسط پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی به چاپ رسیده است.
۱. فرهنگ فارسی عمید: ۲۹۸
[۲]. جواهرالکلام: ۲۲/۲۰۳؛ تحریرالوسیله: ۱/۴۳۶؛ ماده ۳۳۸ ق.م.
[۳]. شرایعالاسلام: ۲/۱۳؛ تحریرالوسیله: همان؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۹؛ ماده ۳۳۹ ق.م.
[۴]. جواهرالکلام: ۲۲/۲۱۲؛ تحریرالوسیله: همان؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۹؛ ماده ۳۴۰ ق.م.
[۵]. جواهرالکلام: ۲۲/۲۱۳؛ تحریرالوسیله: ۱/۴۶۵؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۳۰؛ ماده ۳۳۹ ق.م (بخشى از این ماده).
[۶]. شرایع الاسلام: ۲/۱۴؛ تحریرالوسیله: ۱/۴۶۶؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۰؛ مواد ۳۴۵، ۳۴۶ و ۳۴۷ و مواد ۲۱۰ تا ۲۱۳ ق.م.
[۷]. جواهرالکلام: ۲۲/۲۷۲؛ تحریرالوسیله: ۱/۴۷۱؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۱؛ مستفاد از ماده ۲۴۷ ق.م.
[۸]. جواهرالکلام: ۲۲/۲۷۲؛ تحریرالوسیله: ۱/۴۶۸؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۴؛ مستفاد از ماده ۲۴۷ ق.م.
[۹]. شرایع الاسلام: ۲/۱۴؛ تحریرالوسیله: همان؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۵؛ ماده ۳۵۲ ق.م.
[۱۰]. جواهرالکلام: ۲۲/۲۰۶؛ تحریرالوسیله ۱/۴۷۳؛ ماده ۳۳۸ ق.م، توضیحالّمسائل مراجع: ۲/۲۲۶.
[۱۱]. شرایع الاسلام: ۲/۱۶، تحریرالوسیله: همان، توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۰۲؛ ماده ۲۱۵ ق.م و ۳۴۵ ق.م.
[۱۲]. جواهرالکلام: ۲۲/۳۸۴، تحریرالوسیله: ۱/۴۷۶؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۶؛ ماده ۳۴۸ ق.م.
[۱۳]. جواهرالکلام: ۲۲/۳۸۴، تحریرالوسیله: ۱/۴۷۳؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۶؛ ماده ۳۶۱ ق.م.
[۱۴]. شرایع الاسلام: ۲/۱۸، تحریرالوسیله: همان؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۶؛ ماده ۱۹ ق.م بند ۳.
[۱۵]. شرایع الاسلام: ۲/۱۷، تحریرالوسیله: همان؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۲۵؛ ماده ۲۱۶ ق.م.
[۱۶]. شرایع الاسلام: ۲/۱۷، تحریرالوسیله: ۱/۴۵۵؛ توضیحالمسائل مراجع: ۲/۲۰۲؛ ماده ۳۴۸ ق.م.
برچسبها
برای ارسال نظر وارد سایت شوید